İ.D. Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Teknoloji Hukuku Uzmanı Avukat Doktor Yavuz Selim Günay, Haberler.com’un sorularını yanıtladı. “Dijital piyasalar, özellikle Google gibi küresel teknoloji devlerinin belirleyici olduğu alanlarda, hızla gelişiyor ve güç dengeleri giderek birkaç oyuncu lehine yoğunlaşıyor” diyen Günay, TBMM’deki Rekabet Kanunu’nda değişiklik öngören taslağa da dikkat çekti.
İ.D. Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Teknoloji Hukuku Uzmanı Avukat Doktor Yavuz Selim Günay, Haberler.com’un sorularını yanıtladı.
“Dijital piyasalar, özellikle Google gibi küresel teknoloji devlerinin belirleyici olduğu alanlarda, hızla gelişiyor ve güç dengeleri giderek birkaç oyuncu lehine yoğunlaşıyor” diyen Günay, TBMM’deki Rekabet Kanunu’nda değişiklik öngören taslağa da dikkat çekti.
Günay ile gerçekleştirilen röportaj şöyle:
1. Geçtiğimiz haftalarda Rekabet Kurulu Google’a yönelik bazı kararlar ve cezalar uyguladı. Bu kararları Türkiye dijital pazarları açısından nasıl yorumlarsınız? Türkiye’nin rekabet politikalarında bir dönüm noktası olarak değerlendirebilir miyiz?
Rekabet Kurumu bugüne dek Google hakkında yedi soruşturma açtı. Bunların çoğunluğu idari para cezası ve davranışsal yükümlülüklerle sonuçlandı.
Rekabet Kurumu’nun Google hakkında yürüttüğü soruşturmalardan biri, 2021 yılında karara bağlandı. O dönemde Kurum, Google’ın genel arama sonuçlarında kendi yerel arama ve konaklama fiyatı karşılaştırma hizmetlerini rakiplerinin önüne çıkararak avantaj sağladığını tespit etti. Bu davranışın rekabeti bozucu nitelikte olduğu sonucuna varıldı ve şirkete yaklaşık 296 milyon TL idari para cezası verildi. Karar yalnızca para cezasıyla sınırlı kalmadı; Google’ın söz konusu hizmetlerini, rakip hizmetleri dezavantajlı konuma düşürmeyecek şekilde yeniden tasarlaması şart koşuldu. Ayrıca, bu uyum sürecine ilişkin gelişmeleri düzenli aralıklarla Kuruma raporlaması zorunluluğu getirildi.
Ancak geçtiğimiz aylarda yaşanan gelişmeler, bu hikâyenin henüz kapanmadığını gösterdi. Rekabet Kurumu, Google’ın “İşletme Reklamları” adıyla yeni devreye aldığı bir hizmetin, 2021 tarihli karar ile yasaklanan davranışlara nitelik ve işlev bakımından son derece benzediğini tespit etti. Kurum’un değerlendirmesine göre, rekabeti aynı şekilde kısıtlayan bir hizmet, bu kez farklı bir tasarım ve ad altında piyasaya sunulmuştu. Bu tespit üzerine Google, hizmetin ilgili tasarımını geri çekti. Fakat geri çekme işlemi, tasarımın yürürlükte kaldığı süre boyunca ihlal gerçeğini ortadan kaldırmadı. Bu nedenle Kurum, ihlalin devam ettiği günler için şirkete günlük idari para cezası uyguladı.
Bu karar, belki mutlak anlamda bir dönüm noktası değil. Ancak dijital piyasalarda etkin denetim kapasitesinin geldiği noktayı göstermesi bakımından oldukça önemli. Düşünün: Dünya çapında milyarlarca kullanıcıya hizmet veren bir teknoloji devi, Türkiye’de yeni bir hizmeti devreye alıyor; Rekabet Kurumu bunu günler içinde fark ediyor, mercek altına alıyor, daha önce ihlal olarak nitelendirdiği davranışlara benzerlik taşıdığını belirliyor ve hızla yaptırım uyguluyor.
Bu noktada özellikle altı çizilmesi gereken husus, teknoloji devlerinin rekabet hukukuna uyumun artık sadece “kağıt üzerinde” değil, tasarım ve ürün geliştirme süreçlerinin tam merkezinde olması gerektiğini bir kez daha hatırlatması.
2. Verilen kararda, daha önce getirilen yükümlülüklere uyulmamasına da yaptırım uygulanması vurgulanıyor. Bu durumun dijital platformlara karşı denetim ve yaptırımlar açısından önemi nedir?
Rekabet Kurulu, daha önceden getirdiği yükümlülüklere uyulmamasını “devam eden ihlâl” şeklinde tanımlayarak cezanın ihlâl sürdükçe her gün yeniden hesaplanmasını öngörüyor. Böylece bir platform, “kararı temyize götürür, zamana yayarım” lüksünü kaybediyor; ihlâlin ilk gününden itibaren nakit çıkışı başlıyor. Aynı mantık Avrupa Birliği’nin Dijital Piyasalar Yasası kapsamında Nisan 2025’te Apple’a 500 milyon, Meta’ya 200 milyon Avro ceza kesilmesinde de görüldü. Türkiye uygulaması, küresel öncül regülasyon trendiyle uyumlu biçimde, yaptırımı şirketlerin günlük operasyon maliyetine dönüştürerek caydırıcılığı iş akışının içine yerleştirmeyi hedefliyor.
3. Türkiye dijital pazarlarda adil rekabet için hangi alanlarda daha güçlü ve etkili düzenlemelere ihtiyaç duyuyor? Özellikle Google gibi global teknoloji devlerine karşı alınabilecek diğer önlemler neler olabilir?
Dijital piyasalar, özellikle Google gibi küresel teknoloji devlerinin belirleyici olduğu alanlarda, hızla gelişiyor ve güç dengeleri giderek birkaç oyuncu lehine yoğunlaşıyor. Bu durum, sadece küçük girişimlerin değil, tüketicilerin de tercih özgürlüğünü kısıtlayan sonuçlar doğuruyor. Türkiye’de, Avrupa Birliği’nin Dijital Piyasalar Yasası benzeri bir yasal düzenlemeye duyulan ihtiyaç giderek daha fazla hissediliyor.
Hâlihazırda Türkiye Büyük Millet Meclisi gündeminde bulunan Rekabet Kanunu’nda değişiklik yapılmasına dair taslak, bu yönde önemli adımlar içeriyor. Taslak;
• Önemli pazar gücü kavramını tanımlayarak pazarda “eşik bekçisi” rolü üstlenen, yani piyasa üzerinde çok güçlü konumda bulunan platformları kapsıyor.
• Bu platformların veri birleştirme faaliyetlerini sınırlıyor,
• Bunların kendi hizmetlerini kayırmalarını yasaklıyor,
• Kullanıcı verilerinin taşınabilirliğini ve sunulan hizmetlerin birlikte çalışabilirliğini zorunlu kılıyor.
Taslağın öngördüğü en somut değişikliklerden biri ise akıllı telefonlara “seçim ekranı” getirilmesi. Bugün bir akıllı telefon satın aldığınızda, cihaz çoğunlukla arama motoru, tarayıcı ve Google uygulamaları gibi yazılımlarla ön yüklü geliyor. Tüketici, halihazırda cihazın ilk kurulumunda bu hizmetleri değiştirme veya alternatifleri seçme imkânına sahip değil. Google’ın, kendi hizmetlerini akıllı telefonlara önceden yükleyebilmek için telefon üreticilerine milyarlarca dolar ödeme yaptığı biliniyor. Tasarıyla birlikte, telefonun ilk kurulumunda kullanıcıya bir seçim ekranı sunulacak ve kullanıcı, cihazında hangi arama motorunu ve hangi tarayıcıyı kullanmak istediğini özgürce seçebilecek.
Taslak ayrıca piyasalarda adil rekabeti ve şeffaflığı sağlamaya yönelik önleyici tedbirler de öngörüyor. Akademik çevrelerde bu önlemlerin yalnızca rekabeti korumakla kalmayacağı, aynı zamanda yayıncıların gelir sorununa çözüm üreteceği ve algoritmaların kamu yararına daha şeffaf işlemesini sağlayacağı görüşü yaygın.
Sonuç olarak, dijital piyasalarda adil rekabetin tesisi, yalnızca geçmiş ihlallere ceza kesmekle değil, yapısal önlemlerle mümkün olabilir. Türkiye’nin bu yöndeki adımları hızla hayata geçirmesi, hem tüketicinin seçim özgürlüğünü hem de girişimcilerin eşit şartlarda rekabet etme imkanını güçlendirecektir.
4. 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 17. maddesi uyarınca verilen günlük idari para cezasının, dijital platformlarda rekabetin korunmasına etkisi nasıl olur? Bu tür yaptırımların caydırıcılığı konusunda ne düşünüyorsunuz?
Günlük ceza oranı, cironun on binde beşi gibi bir oran olarak görece düşük görünse de, yüksek cirolu şirketlerde birkaç haftada bu günlük işletilen idari para cezası milyonlarca liraya ulaşabiliyor. Bu tür cezalar, operasyonel karlılığı azaltarak finansal bir baskı yaratıyor, öte yandan hukuki anlamda da önemli bir uyum riski gündeme geliyor. Bu finansal baskı ve uyum riski, ihlâl süresini kısaltmaya ve taahhütlerin hızla uygulanmasına güçlü bir teşvik sağlıyor. Ayrıca, rekabet otoritelerinin birbirlerini takip etmesi, belirli bir yargı alanında yürüyen bir rekabet soruşturmasının diğer yargı alanlarına da sıçramasına sebep oluyor ve bu risk, yerelden küresele doğru genişleyebiliyor.
5. Meclis gündeminde olan dijital platformlara yönelik düzenlemelerden bahsedebilir misiniz? Bu düzenlemeler kullanıcılar ve sektör açısından ne gibi değişiklikleri beraberinde getirebilir?
Halihazırda Meclis’in önünde kabul için beklemede olan rekabet kanununda değişiklik yapılmasına dair kanun taslağı, 4054 sayılı Rekabet Kanunu’na dijital platformlar için ex ante (öncül) düzenlemeler ekliyor, yani bir ihlal gerçekleşmemişken bu ihlalin gerçekleşme ihtimaline karşı tedbirler almayı mümkün kılıyor. Yeni düzenleme, “temel platform hizmeti” (arama motoru, uygulama mağazası, işletim sistemi, sosyal ağ, tarayıcı, çevrim-içi reklamcılık vb.) sunan büyük şirketleri “eşik bekçisi” olarak tanımlıyor. Eşik bekçisi statüsü, yıllık ciro ve kullanıcı/ticari kullanıcı sayısı gibi nicel eşiklerin aşılmasıyla veya ağ etkisi-veri sahipliği gibi nitel unsurlarla Kurul kararıyla veriliyor; böylece Türkiye’de yerleşik olsun-olmasın, Türk son kullanıcı ya da ticari kullanıcılara erişen tüm dev platformlar kanun kapsamına giriyor.
Bu düzenleme ile, eşik bekçisi olarak tayin edilen platformlara belirli yükümlülük ve yasaklar getiriliyor. Örneğin, eşik bekçileri, (i) kendi ürün ve hizmetlerini arama-sıralamada kayıramaz; (ii) platformdaki ticari kullanıcı verilerini rakiplerine karşı kullanamaz; (iii) farklı hizmetlerini birbirine bağlayarak kullanıcıları zorunlu üyeliğe mecbur bırakamaz; (iv) ön-yüklü uygulamaların silinmesine, alternatif mağaza ve motorların varsayılan yapılmasına tam izin verir ve tüketicilere bir “seçim ekranı” gösterir; (v) reklam açık-artırma süreçlerini, fiyatlandırma kurallarını ve performans verilerini yayıncılara ücretsiz açar; (vi) kullanıcı ve ticari kullanıcı verilerine gerçek zamanlı erişim ve taşınabilirlik imkânı sunar; (vii) diğer hizmetlerin birlikte işlerliği için gerekli API ve sistem erişimini ücretsiz sağlar; (viii) ticari kullanıcılara adil, makul ve ayrımcı olmayan koşullar sunar. Kurul, bu yükümlülüklerin uygulanmasını izler; ihlâl sürerse günlük ciro-bazlı para cezasını otomatik işletir.
Görüldüğü üzere yeni düzenleme, hem tekelleşme riskini önceden frenlemeyi hem de medya ve KOBİ’ler dâhil tüm ticari kullanıcılar için daha adil, şeffaf ve yarışılabilir bir dijital pazar oluşturmayı hedefliyor.
6. Dijital platformlarda rekabetin sağlanması, açısından alınabilecek teknik veya hukuki başka önlemler var mı?
Rekabetin güçlenmesi için veri taşınabilirliği ve hizmetler arası birlikte çalışabilirlik zorunluluğu kritik önem taşıyor. Kullanıcı, takvimini, fotoğraflarını, iletişim listelerini veya reklam kampanyası verilerini farklı bir platforma kolayca aktarabilmeli. Böyle bir düzenleme, tüketici özgürlüğünü güçlendirirken, pazara yeni girmek isteyen küçük ve orta ölçekli girişimler için de fırsat alanı yaratabilir.
Hukuki ve teknik altyapı açısından ise iki tamamlayıcı düzenleme öne çıkıyor:
1. Algoritma şeffaflığı: Platformlar, sıralama ve öneri mekanizmalarının tarafsızlığını bağımsız denetime açmalı; içerik üreticilerine ve hizmet sağlayıcılara, görünürlüklerinin neden azaldığı veya arttığı konusunda anlaşılır özet bilgiler sunmalıdır. Bu sayede “kendi hizmetini kayırma” gibi rekabet bozucu riskler önlenebilir.
2. Net ve yol gösterici ikincil mevzuat: Kanun değişiklikleri hayata geçtiğinde, ilgili kurumların çıkaracağı tebliğler, yönetmelikler ve kılavuzlar açık, uygulanabilir ve belirsizliğe yer bırakmayacak şekilde hazırlanmalıdır. Piyasada öngörülebilirlik sağlanması, hem yerli hem de yabancı yatırımcıların güveni açısından kritik rol oynar.
Bu teknik ve hukuki adımların birlikte uygulanması, yalnızca daha adil bir rekabet ortamı yaratmakla kalmaz; aynı zamanda girişimcilerin inovasyon yapabilme kapasitesini artırır ve kullanıcıların gerçek anlamda seçim özgürlüğüne sahip olduğu kapsayıcı bir dijital ekosistem oluşmasına katkı sağlar. Böyle bir ortamda, pazarda tek bir aktörün dayattığı koşullar yerine, rekabetin sunduğu yenilikçi ve çeşitli hizmetler ön plana çıkar.
7. Dijital pazarlarda adil rekabet ortamı oluşturulması halinde, bunun Türkiye ekonomisi ve teknoloji sektörüne kısa ve uzun vadede nasıl katkıları olabilir?
Kısa vadede, fiyat ve hizmet kalitesi ekseninde rekabet artacağından tüketici refahı yükselir; risk sermayesi yatırımları ve medya reklam gelirleri toparlanır. Orta vadede dijital verinin ekonomiye katkı payı büyüyebilir; hâlihazırda site ziyaretlerini büyük oranda Google kanalıyla yapan internet kullanıcıları, alternatif arama motorlarına yöneldikçe reklam gelirleri de daha adil dağılabilir. Uzun vadede ise sağlıklı bir dijital rekabet ortamının hem tüketicilere, hem sektör oyuncularına hem de ülke ekonomisine önemli fayda sağlaması beklenir.
8. Tüketiciler ve dijital hizmet kullanıcıları bu alandaki gelişmelerden nasıl haberdar olabilir ve haklarını nasıl koruyabilir?
Dijital piyasalarda olup biteni takip etmek, yalnızca sektör profesyonelleri için değil, sıradan kullanıcılar ve içerik üreticileri için de önem taşıyor. Bu noktada en güvenilir bilgi kaynaklarından biri, Rekabet Kurumu’nun resmi internet sitesi. Kurum, aldığı tüm kararları “Kurul Kararları” başlığı altında yayımlıyor. 2000’li yıllardan bu yana yayımlanmış on bine yakın karar metni, www.rekabet.gov.tr adresinden herkese açık şekilde erişilebiliyor.
Yakında yasalaşması beklenen düzenleme yürürlüğe girdiğinde ise, büyük dijital platformlarının AB’deki gibi öncül düzenlemelere nasıl uyum sağladıklarını kamuoyu ile paylaştıkları uyum raporları yayımlamaları söz konusu olabilir. Bu raporlar, hem şeffaflığı artırır, hem de tüketicilerin, yayıncıların ve küçük piyasa oyuncularının kendi haklarını daha bilinçli şekilde takip edebilmelerine imkân tanır.
Sonuçta amaç, hem kullanıcıların hem de piyasanın diğer tüm aktörlerinin, yalnızca haklarının farkında olduğu değil, aynı zamanda bu hakları koruyabilecek araçlara da erişebildiği, daha adil ve şeffaf bir dijital ekosistem yaratmak.
Kaynak: Haberler.com
News
